Büyük kesintinin ardından mühendisler elektriği nasıl geri getirdi?
İspanya ve Portekiz genelinde ilan edilen olağanüstü haller, Salı günü itibarıyla – Valencia hariç – kaldırılıyor. İber Yarımadası, Pazartesi günkü büyük elektrik kesintisinin ardından yeniden normale dönmeye başladı.
Kesinti, Avrupa Elektrik İletim Sistemi Operatörleri Ağı (ENTSO-e) verilerine göre Pazartesi günü öğleden sonra İspanya, Portekiz ve Fransa’nın bazı bölgelerini etkiledi.
AB Enerji ve Konut Komiseri Dan Jorgensen, Salı sabahı X (eski adıyla Twitter) üzerinden yaptığı açıklamada, İspanya ve Portekiz’de enerji durumunun normale döndüğünü belirtti ve bu olayın “Avrupa’da neredeyse son 20 yılın en ciddi kesintisi” olduğunu vurguladı.
Kesintinin nedeni hâlâ araştırılıyor olsa da uzmanlar, bir elektrik şebekesini yeniden çalıştırmanın karmaşık bir dengeleme gerektirdiğini, aksi hâlde başka bir kesintiye yol açabileceğini söylüyor.
Peki, enerji yeniden nasıl devreye alınıyor ve İber Yarımadası’nda yaşayanlar elektriğin tamamen ne zaman döneceğini bekleyebilir?
“Bir anda alarm sesleri yükselir”İspanya’nın şebeke operatörü Red Eléctrica’ya göre iletim şebekesi bir ülkenin elektrik sisteminin “omurgası” niteliğindedir. Bu şebeke, enerji üretim santrallerini büyük tüketicilere, dağıtım noktalarına ve diğer enerji üretim tesislerine bağlar.
Şebeke, elektrik üretiminden elde edilen enerjinin yerden yere “verimli ve güvenli bir şekilde” iletilmesini sağlar.
İspanya'nın iletim şebekesi, 45.000 kilometreden fazla yüksek gerilim hattı, 700'den fazla trafo merkezi, 600 barak ve 200’den fazla transformatörden oluşur. Portekiz’in ağı daha küçük olsa da 9.661 km uzunluğundadır ve Salı günü üretilen enerjinin yaklaşık yüzde 77’si güneş ve rüzgâr gibi yenilenebilir kaynaklardan elde edildi (Portekizli enerji şirketi REN verilerine göre).
University College Dublin’den elektrik-elektronik mühendisliği öğretim görevlisi Paul Cuffe, şebekelerin genellikle senkronize ya da birbirine bağlı olduğunu belirtiyor. Ona göre “Madrid’deki bir jeneratörde olağan dışı bir durum meydana gelirse, bu hemen Barselona veya Lizbon’da da hissedilir.”
Şebekeyi yöneten sistem operatörleri, şebekenin sağladığı güç ile tüketilen güç arasındaki dengeyi korumaya çalışır. Bu denge, genellikle 50 hertz frekansı etrafında tutulur. Bu değerin biraz yukarı ya da aşağı oynaması bir sorun yaratmaz; ancak sapma çok olursa kesinti riski doğar.
İber şebekesinin çöküşü muhtemelen ani ve beklenmedik bir şekilde gerçekleşti.
Cuffe bu durumu şöyle anlatıyor: “Bir anda alarm sesleri yükselir. gözünü kırpıştırıp ekrana bakar – ki son beş yıldır hiçbir sorun görülmemiştir – ve şöyle düşünür: Bu da neydi böyle?”
Hassas bir denge oyunuBir kesintinin ardından şebekenin yeniden çalıştırılması ciddi bir meydan okumadır.
Avrupa enerji endüstrisini temsil eden sektör birliği Eurelectric’ten bir sözcüye göre, sistemin yeniden devreye alınması için “kara başlatma (black start)” adı verilen bir yöntem kullanılır. Bu yöntemde, şebeke elektriğine ihtiyaç duymayan jeneratörler kullanılarak sistem yeniden başlatılır.
İber kesintisinde bu işlevi hidroelektrik santraller üstlendi. Ancak kara başlatma dizel veya doğalgazla da yapılabilir.
Bu alternatif kaynaklardan gelen elektrik önce şebekeye verilir ve hastane, güvenlik kurumları gibi hayati hizmetlerin yeniden faaliyete geçmesi sağlanır.
Sonrasında sistem, “yavaş yavaş yükseltilerek” yeniden devreye alınır ve bu enerji dikkatli biçimde, sisteme kademeli olarak eklenen tüketimle dengelenir.
Eurelectric’in ifadesiyle: “Eğer bu dengeleme neredeyse kusursuz yapılmazsa, başka bir kesintiye yol açabilir.”
Yenilenebilir enerjinin rolü2024 yılında Red Eléctrica, İspanya’da üretilen enerjinin yüzde 56’sının yenilenebilir kaynaklardan geldiğini açıkladı.
Ayrıca 16 Nisan’da İspanya’nın bir gün boyunca yüzde 100 yenilenebilir enerji ile beslendiği de duyuruldu.
Salı günü 18.00 itibarıyla REN verileri, Portekiz’de üretilen enerjinin yüzde 77’sinin yenilenebilir kaynaklardan sağlandığını gösterdi.
REN’e göre, güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir kaynakların şebekeye dahil edilmesi, yeni tüketim alışkanlıkları ve büyük tüketicilerle birlikte şebeke dengesini daha karmaşık hale getiriyor.
ENTSO-e ise bu ayın başında, iyi hava koşulları nedeniyle aşırı güneş enerjisi üretimi olabileceği uyarısında bulundu.
Bu durumu dengelemek için iletim sistemi operatörlerinin, kaynakları daha esnek kullanmak ve sınır ötesi bilgi paylaşımını artırmak üzere özel ekipler kuracağı belirtildi.
Euronews Next, ENTSO-e’nin bu uyarısına karşı ne gibi hazırlıklar yapıldığını öğrenmek amacıyla İspanyol Red Eléctrica ve Portekizli REN ile iletişime geçti ancak henüz yanıt alamadı.
Cuffe, yenilenebilir enerjinin rolünün “önemli” olduğunu kabul ediyor ama şebekelerin, bu yeni enerji türleri dâhil olmadan önce de çöktüğünü hatırlatıyor.
“Ön yargılı bir sonuca varmak yanlış olur. Ama ‘yenilenebilir enerjiyi nasıl karalarsınız!’ diyerek aşırı savunmacı olmak da doğru değil,” diyor.
“Bu şebeke, oldukça yüksek oranda yenilenebilir enerjiye dayanıyordu ve bu durum önemli olabilir.”
Sırada ne var?Eurelectric’e göre, elektrik yeniden verildikçe, şebeke hattındaki hiçbir bileşenin hasar görmediğinden veya yeni bir kesintiye yol açabilecek durumda olmadığından emin olmak için güvenlik kontrolleri yapılması gerekiyor.
Euronews Next, bu kontrollerin yapılıp yapılmadığını öğrenmek üzere Red Eléctrica ve REN’e başvurdu, ancak henüz yanıt alamadı.
Şebeke sonunda normal güç seviyelerine dönecek. Bunun ne kadar süreceği ise kesintinin boyutuna ve ciddiyetine bağlı.
Ancak hâlâ başka soruşturmalar da yapılacak.
İspanya Başbakanı Pedro Sanchez ve Portekiz Başbakanı Luis Montenegro, Avrupa Komisyonu’ndan Pazartesi günü yaşanan kesintinin nedenine dair bağımsız bir rapor hazırlamasını istedi.
Bir Komisyon yetkilisi ise bu soruşturmayı Komisyon’un değil, olayla bağlantısı olmayan bir üye devletin iletim sistemi operatörünün (TSO) yürüteceğini açıkladı. İspanya, Portekiz ve Fransa’dan uzmanların da yer alacağı bir komite oluşturulacak.
Komitenin, kesintinin nedenlerini ve önerileri içeren bir bilgi raporunu hazırlamak için altı ay süresi olacak.
Bu arada, İspanya Ulusal Mahkemesi hâkimi Luis Calama, birçok hükümet yetkilisinin aksi yöndeki açıklamalarına rağmen kesintinin siber saldırıdan kaynaklanıp kaynaklanmadığını araştırmak üzere ön inceleme başlatacağını duyurdu.
Haber Kaynak : TR.EURONEWS.COM
"Yayınlanan tüm haber ve diğer içerikler ile ilgili olarak yasal bildirimlerinizi bize iletişim sayfası üzerinden iletiniz. En kısa süre içerisinde bildirimlerinize geri dönüş sağlanılacaktır."